Δευτέρα 9 Ιουλίου 2007


ΠΟΘΕΝ ΤΟΥΤΟΙΣ ΤΑΥΤΑ;*
(Κινηματογραφική ταξινόμηση)


Κατά τον Πλάτωνα, η διαλεκτική είναι η «κατ’ εξοχήν» μέθοδος προσπελάσεως εις ένα πρόβλημα, η μεθοδική αντιμετώπισή του (η λέξη στην κυριολεκτική της έννοια), που επιτρέπει την απαλλαγή από την «τυραννία του αισθητού» και να αγγίξει την αληθινή γνώση. Κατά τον Αριστοτέλη, αντιθέτως, η ανωτέρω διαλεκτική δεν δύναται να τύχει γενικής εφαρμογής καθ’ ότι κατατείνει στο να πείθει και όχι στο να αποδείξει. Κατά συνέπεια, ο εξ ορισμού υποκειμενικός χαρακτήρας της κατά Πλάτωνα διαλεκτικής αυτοαναιρείται λόγω της αδυναμίας να επιτύχει αποδείξεις, δηλαδή συμπεράσματα αντικειμενικώς τεκμηριωμένα.
Αυτό συμβαίνει σε τομείς της πραγματικότητας (ή της σκέψης, που προσδοκά να την ερμηνεύσει) οι οποίοι δεν επιδέχονται αποδείξεις. Τέτοιοι είναι η ηθική ή / και η πολιτική. Περαιτέρω, ο 20ος αιώνας γεννήθηκε μάλλον υπό τον αστερισμό των στοχασμών του Λέοντος Τόλστοϊ και του Βίκτωρος Ουγώ (παρένθεση: σημειώνω πως αρκετά ξένα ονόματα έχουν ελληνοποιηθεί, γνωρίζουμε πως ο Νεύτωνας ανακάλυψε τους τούς νόμους της βαρύτητας -ο Νιούτον παραμένει άγνωστος-, πως ένας λαμπτήρας είναι π.χ. 60 Βατ -κι όχι Ουαττ-, πως ο Ναπολέων αναφέρεται ως Βοναπάρτης κι όχι ως Ναπολεόν Μποναπάρτ, κλείνει η παρένθεση) - «καλή η τέχνη για την τέχνη, αλλά ακόμη καλύτερη η τέχνη για την πρόοδο»), παρά υπό το θνησιγενές φως των πυροτεχνημάτων των αισθητιστών, οι οποίοι είδαν τις θεωρίες τους να καταποντίζονται μετονομαζόμενες «παρακμιακές» και να ξεφτίζουν σαν το ουράνιο τόξο του Κιτς.
Η τέχνη του κινηματογράφου, ώριμο τέκνο της «οργής» του προηγούμενου αιώνα δεν είναι διόλου άμοιρη για αυτήν την μεταστροφή. Ο κινηματογράφος, κύριος και, κατά κάποιον μαγικό τρόπο, δέσμιος της εικόνας, παρέσχε εξ αρχής στους θεράποντές του όχι μόνον πρόσφορο πεδίο για να θεμελιώσουν στην συνείδηση του θεατή «την κοινωνική χρησιμότητα» της τέχνης τους, αλλά και όποτε χρειαζόταν, να ξεφεύγουν με ποικίλα τεχνάσματα από τις παντοειδείς λαβυρίνθιες ερεβώδεις σπηλιές.
Ο Γκοντάρ διαλύει όλες τις κινηματογραφικές συμβάσεις και σαρκάζει μέχρι τελικής διαβρώσεως τον κλασικισμό με την πλέον "κλασική" του ταινία, την Περιφρόνηση... Ίσως θελήσετε να σκεφτείτε πως ακριβώς γι' αυτό η εν λόγω ταινία είναι η κατ' εξοχήν "γκονταρική" - ίσως πάλι όχι. Κι ακόμη, ίσως θελήσετε να διαλογιστείτε πάνω στην εξαιρετική φράση του Ανδρέα Εμπειρίκου "τα μυστικά του σινεμά είναι κι αυτά εικόνες", (ίσως και της ποίησης, προσθέτω) και όπως κάθε εικόνα, επιτρέπει στον καθένα μια δική του, καταδική του ερμηνευτική πραγματικότητα.
Αν ο Γκοντάρ είπε ότι στον κινηματογράφο το κατ' εξοχήν ηθικό είναι το πού θα τοποθετήσεις την μηχανή σου (με άλλα λόγια, η "γραμματική" αισθητική της λέξης, ο «χρόνος» του ρήματος, η «πτώσις» του ουσιαστικού κλπ) ο Ντ. Ου. Γκρίφφιθ και ο Σεργκέι Αϊζενστάιν (ναι, εδώ δεν ισχύει η ελληνοποίηση, δεν λέμε Σέργιος) είναι αυτοί, που έθεσαν τον τύπο επί των ήλων της κινηματογραφικής γλώσσας με το κροσ-κάττινγκ και το παράλληλο (διαλεκτικό) μοντάζ αντίστοιχα, προικίζοντας την τότε εν εξελίξει κινηματογραφική αφήγηση με τις άπειρες δυνατότητες ενός ιδιότυπου αλλά παντοδύναμου συντακτικού την εικόνων. Συνελόντι ειπείν, στην ανθρώπινη ζωή δεν υπάρχει παρθενογένεση. Το καινούργιο οικειοποιείται πολλά στοιχεία από το παλιό, τουλάχιστον στις δύο των τριών ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο ως Άνθρωπο, στην τέχνη και στην πίστη (το τρίτο είναι ο έρωτας) - τα ιστορικά παραδείγματα αφθονούν.
Συμπτωματικά και οι δύο αυτοί εκπροσωπούν τον λεγόμενο «πολιτικό» κινηματογράφο εν τη γενέσει του. Όμως ο πρώτος θωπεύει δουλικά τους μεγιστάνες της εκκολαπτόμενης παγκόσμιας δύναμης, ενώ ο δεύτερος πασχίζει να αρθρώσει το μήνυμα μιας νέα τάξης, γόνιμα (!) αμήχανος ανάμεσα στις συμπληγάδες του φουτουρισμού και του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Αδιάφορο. Πάντως, κινηματογράφος, ως κατ’ εξοχήν «πολιτική» μορφή τέχνης, είχε γεννηθεί. Και βέβαια, ο όρος «πολιτικός» για μένα σημαίνει την ικανότητα δυνητικής μεταστοιχείωσης της κοινωνίας από χρησιμοθηρική σε μιαν οιονεί ανθρωποκεντρική προσέγγιση κι όχι μια απλή ετικέττα που χρησιμοποιείται κατά το δοκούν.
Κοντολογίς, δεν υπάρχουν είδη κινηματογράφου - έν είδος ότι ουδέν είδος, πλην αυτού της δυνητικής πνευματικής ανάτασης. Τουτέστιν, κάθε φιλμ, όπως κάθε έργο τέχνης, πρέπει να αποτιμάται per se (αυτό καθ’ εαυτό) ανεξάρτητα αν κατά τους μελετητές-καταστιχογράφους, άλλως γνωστούς ως θεωρητικοί ή/και κριτικοί του κινηματογράφου (sic) ανήκει σε κάποιο είδος και σε ποι'ο, αφού κανένα εέργο τέχνης δεν γίνεται να ανήκει οπουδήποτε. Οι σφραγίδες, οι ετικέττες, οι όροι, έχουν ημερομηνία λήξης και μικρό προσδόκιμο ζωής. Κι αν καμιά φορά τα χρησιμοποιούμε, μικρό το κακό. Ως παράδειγμα αναφέρω τα ανά την Υφήλιο Συμπόσια Κινηματογράφου. Ονομάζονται συμπόσια, αλλά δεν πίνει κανείς και δεν υπάρχουν και αυλήτριδες (οι στάρλετ είναι πολλές φορές απλώς «αρτίστες»).
Το έργο τέχνης είναι μια ελεύθερη οντότητα που συλλαμβάνεται στον νου του δημιουργού, τρέφεται με το αίμα του φαντασιακού του και βγαίνει από τα μητρικά σκοτάδια στις φωταψίες του κόσμου, για να χαρακτηριστεί, αφού κριθεί, σε καλό ή κακό έργο (η μόνη έντιμη ταξινόμηση των έργων τέχνης) κι όχι να κριθεί με βάση του αν τα χαρακτηριστικά του χωράνε ή όχι σε προκατασκευασμένα συρταράκια ταξινόμησης.
Και αν ένα έργο κριθεί ως καλό άρα, επαναβλέψιμο, τότε ισχύει και εδώ η περίφημη στιχομυθία με τον Τζώρτζ Μπ. Σω, που ερωτήθηκε αν την Βίβλο την έγραψε το Άγιο Πνεύμα. Κι απάντησε, όλα τα βιβλία, που θέλουμε να ξαναδιαβάσουμε, γράφτηκαν από το Άγιο Πνεύμα. Το ίδιο συμβαίνει και με τις ταινίες.
Αυτά τα ολίγα. Για την ώρα.


* Και γενομένου σαββάτου ήρξατο εν τη συναγωγή διδάσκειν. Και πολλοί ακούοντες εξεπλήσσοντο λέγοντες, πόθεν τούτω ταύτα; Και τις η σοφία η δοθείσα αυτώ, και δυνάμεις τοιαύται δια των χειρών αυτού γίνονται; (κατά Μάρκον, Στ’, 2)

6 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
Θερμεσιλαος είπε...

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: στο παρόν μπλογκ μπορεί να γράφει ο καθένας, είτε επώνυμα, είτε ανώνυμα.
Τα ανώνυμα σχόλια όπως και στο προηγούμενο μου μπλογκ είναι μόνον κακεντρεχή και ο δημιουργός τους μου είναι γνωστός. Με κάνουν να συννεφιάζω πάρα πολύ (θεσσαλιστί:(plenty),όταν τα διαβάζω. Και μετά τα σβήνω, δεν προσβάλλουν εμένα, πώς άλλωστε να προσβληθώ από ένα άτομο με ανεπαίσθητη οντότητα και με περιορισμένο ορίζοντα,, κατ' εμέ, αντίθετα προσβάλλουν τους λοιπούς αναγνώστες και δεν συνάδουν με την γεννικώτερη ατμόσφαιρα των μπλογκς.
Παρακαλείται, έτσι, να απέχει από την σχεδόν ψυχαναγκαστική συνήθεια που το διακρίνει, το προσφιλές του, κακεντρεχές, κατινάζ. Game over...

Ανώνυμος είπε...

Πολύ πυκνό το κείμενό σας και δεν έχω αυτές τις μέρες την πρέπουσα συγκρότηση. Θα μείνω μόνο στην πολιτική διάσταση της Τέχνης και τη μεταστοιχείωση της κοινωνίας και θα πω ότι ακόμη και η βαθιά αισθητική εμπειρία έχει ένα χαρακτήρα πολιτικό, άσχετα αν φαίνεται να απευθύνεται ναρκισσιστικά σε κάθε ατομικότητα. Αν το Ωραίο αλλάζει την βαθύτερη ουσία μας, τότε ίσως να γίνει ένα μικρό κλικ προς μια γενικότερη αλλαγή του Κόσμου. Καλό σας μεσημέρι.

ΠΥΓΜΑΛΙΩΝ είπε...

Αγαπητε, απλα ρυθμιστε το blog σας ωστε να αποδεχεται μονο επωνυμως σχολια απο τους αναγνωστες του!

Θερμεσιλαος είπε...

δώρα, λυπάμαι αν βρήκατε το κείμενο πυκνό. ίσως να ξαναδοκιμάσω; αν το κάνω λέτε να ενσκύψουν οι απανταχού θεωρητικοί και να υπάρξει συζήτηση; αυτό το τελευταίο δεν με νοιάζει, για μένα ο κινηματογρράφος χωρίζεται σε δύο είδη, στον καλό και στον κακό κινηματογράφο, όπως, άλλωστε, έγραψα.
Καλή σας μέρα
----

πυγμαλίων, δεν έχει αποτελεσματικότητα αυτό που λες. και επώνυμα σχόλια είναι φορες-φορές το ίδιο κακεντρεχή όπως και τα ανώνυμα. το διαδίκτυο προσφέρεται για κακίες, εκδικήσεις, ιδιαίτερα σ' αυτους που αυτοπροσδιορίζονται "καλοί άνθρωποι". τα αφαιρώ ως αντιαισθητικά και περιττά και μένω στην μαφιόζικη ρήση "molti nemici, molto onore" (πολλοι εχθροί - μεγάλη τιμή, ιδιαίτερα όταν αυτοί είναι γνωστοί και μη εξαιρεταίοι... ή, αν θέλεις, στην φράση του Wilhelm Borchert, του μεγάλου γερμανού και διηγηματογράφου, που πέθανε 26 χρόνών το 1946, Morgen, auch wenn es Unsinn ist, sage ich ja!(αύριο, ακόμη κι αν πρόκειται περί βλακείας, λέω ναι)

την καλημέρα μου στην γαλάτεια.
Θ.

Θερμεσιλαος είπε...

συμπληρώνω (...) μεγάλου ποιητή και διηγηματογράφου (...)