Της Μεταμορφώσεως, συνέχεια

Να, μια παραπέρα τοποθέτηση που εκκρεμούσε από το προηγούμενο θέμα μου. Την παραθέτω στην συνέχεια των μεταφυσικών, που με πιάνουν κάθε τέτοια εποχή, όπως επεσήμανε ο Ασκαρδαμυκτί σ' άλλο μου θέμα.

Θα ήθελα να δούμε και λίγο τους Αρχαίους Έλληνες. Η Θρησκεία τους ήταν μια θρησκεία που δεν συνδεόταν με την επιθυμία για αθανασία ούτε και με ένα σύνολο δογματικών αληθειών. Γι' αυτό και δεν έθετε εμπόδια στην ελεύθερη αναζήτηση της αλήθειας. Υπάρχει μήπως κάποια βαθύτερη σχέση ανάμεσα στον ελληνικό πολυθεϊσμό και στην επινόηση της δημοκρατίας; Για μένα είναι αλήθεια ότι ήταν μια πιο ανοιχτή και πιο φιλόξενη θρησκεία. Όπως είναι πιο ανοιχτή και πιο φιλόξενη μια θρησκεία στην οποία δεν υπάρχουν δόγματα, δεν υπάρχει «πιστεύω», δεν υπάρχει ιερό βιβλίο, με εξαίρεση ίσως ορισμένα πολύ μικρότερα ρεύματα, όπως οι ορφικοί, οι οποίοι είχαν βιβλία.

Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι η αρχαιοελληνική θρησκεία δεν έχει την αξίωση να δώσει μιαν απάντηση στα μεγάλα προβλήματα στα οποία θέλουν ν' απαντούν οι θρησκείες: στο τι γίνεται μετά το θάνατο, στο τι είναι η αμαρτία και ποιος ευθύνεται γι' αυτήν. Οι άνθρωποι δεν πάνε στο ναό για να κατακτήσουν την αθανασία, μιαν ευτυχισμένη μεταθανάτια ζωή. Δεν υπάρχει δόγμα. Και από τη στιγμή που δεν υπάρχει θρησκευτικό δόγμα, όλος ο κόσμος μπορεί να έχει τη γνώμη του γι' αυτά τα προβλήματα. Γι' αυτό και γεννιέται η φιλοσοφία. Επειδή υπάρχει ένας χώρος που είναι χώρος ελευθερίας.

Τι είναι ο χρόνος, τι είναι το άπειρο, τι είναι το λάθος, τι είναι αυταπάτη, τι είναι η φαινομενικότητα και τι η αλήθεια;

Για όλα αυτά, για τα οποία ο δογματικός χριστιανός θέλει να προσδιορίσει μια πίστη για όλους, στην αρχαία Ελλάδα η συζήτηση παραμένει ανοιχτή. Και αφού όλος ο κόσμος μπορεί να μετέχει σ' αυτήν τη συζήτηση, προκύπτουν έτσι ο Παρμενίδης και οι σοφιστές ή ο Πλάτωνας ή ο Πυθαγόρας κ.ο.κ. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει το μυθικό και το θρησκευτικό στοιχείο. Η διανοητική ζωή τρέφεται από τη συζήτηση και όχι από την πίστη σε αιώνιες αλήθειες.

Όταν επιστρέφουμε στη γένεση του μονοθεϊσμού - δηλαδή σε αυτό που θα αποκαλούσα ιουδαϊσμό, στις απαρχές της χριστιανικής μας εποχής - βλέπουμε ότι τα μεγάλα βήματα προς τα μπρος συμπίπτουν με μιαν εθνική απειλή, με μια κατάσταση απώλειας ταυτότητας, πολιτικού αναβρασμού. Στο μονοθεϊσμό βρίσκουμε τον ιδιαίτερο και αποκλειστικό δεσμό ανάμεσα σε μια προστάτιδα δύναμη και σ' έναν λαό. «Θα είσαι ο Θεός μου», «Θα είμαι ο λαός Σου». Η μετάβαση στη λατρεία τού ενός και μοναδικού Θεού πραγματοποιείται μέσα στο πλαίσιο της θεμελίωσης μιας κοινότητας. Καθώς μια κοινότητα τάσσεται αντίθετη προς την γειτονική της κοινότητα, εκδηλώνεται μια λατρεία για Θεό, ένα πάθος για Θεό, για έναν μοναδικό Θεό. Υπάρχει επομένως ένας Θεός που δίνει «εθνική» ταυτότητα, αποκλειστικός, που διεκδικεί την ιδιαιτερότητά του. Είναι, επομένως, αληθινό το ότι, στις απαρχές, η ιδέα του μοναδικού Θεού περιέχει κάτι το βίαιο.

Ο Μαξ Βέμπερ επαναλαμβάνει την θέση τού Νίτσε και λέει ότι οι Εβραίοι επινόησαν το μονοθεϊσμό εξαιτίας πολιτικών συμφορών. Αλλά όλοι οι λαοί έχουν γνωρίσει συμφορές και έχουν χαθεί ο ένας μετά τον άλλον. Ενώ, με συμφορές ή χωρίς συμφορές, ο εβραϊκός λαός είναι πάντοτε εκεί, με μια μυστηριώδη συνέχεια. Η «λατρεία» με την έννοια του βιβλικού Θεού δεν γεννήθηκε αλλού.

Έχουμε εδώ ένα μοναδικό φαινόμενο. Όλες οι θρησκείες συνδέονται με μια δομή που τη βρίσκουμε στους μύθους. Η σύγχρονη ανθρωπολογία είναι αντιχριστιανική, στο βαθμό που οι πρώτοι εθνολόγοι νόμιζαν ότι ο χριστιανισμός είναι ένας μύθος του θανάτου και της ανάστασης, όπως οι άλλοι. Ενώ οι χριστιανοί φοβούνται ότι η μελέτη των μύθων προσβάλλει την ταυτότητα του χριστιανισμού και των άλλων θρησκειών. Εγώ νομίζω, αντιθέτως, ότι χρειάζεται να εμβαθύνουμε σε αυτήν τη βαθιά ομοιότητα ανάμεσα στους πολυθεϊσμούς και στο χριστιανισμό.

Θα συγκερράνυα τις απόψεις του προλαλήσαντος, δηλαδή εμένα, η ομοιομορφία της φύσεως τείνει να γεννήσει τον μονοθεϊσμό, είτε (στον αντίποδά του) τον ανιμισμό (ζούγκλα, στέππες), στα αίτια της ελληνικής σκέψης που αναδιφά και θρησκείας που δεν διεκδικεί θα πρέπει να ταγεί στην πρώτη θέση, περισσότερο και από το κλίμα, ο χάρτης της Ελλάδος (για λόγους, τους οποίους ο προλαλήσας σίγουρα κατανοεί, ώστε να μην χρειάζεται να αναλύσω) από την άλλη πλευρά, η «οσμή» της μονοθεΐας είναι τόσο ισχυρά «πατριαρχική», ώστε να υποδηλώνει λαό και κοινωνία μονίμως συσπειρούμενους και σε συνεχή απειλή (Φτου, πάλι με συνεπαίρνει η σύνθετη γλώσσα…)

Ο μονοθεϊσμός αποκλείει την ανεκτικότητα προς τις αλλόθρησκες παραδόσεις του περιγύρου του, εγείρει την αξίωση της αποκλειστικότητας και της ανωτερότητας της δικής του πίστης και μετέρχεται πολεμικά μέσα για να επιβάλει την πεποίθηση στην ύπαρξη και δράση εντός της ιστορίας και της κοινωνίας Ενός και Μοναδικού Θεού με αποκλειστικώς αρσενικά, ανδροκρατικά και πατριαρχικά χαρακτηριστικά (Θεός Πατέρας, Πατριάρχης κλπ.), υποτιμώντας το δεύτερο φύλο και οικοδομώντας μια θρησκευτικότητα αρρενωπή, πολεμική, πατριαρχική, ανάλγητη και βίαιη.

Όπως σημειώνει η Ρετζίνα Σβαρτς, η «αρχή της μοναδικότητας» (μία γη, ένας λαός, ένα έθνος) και μάλιστα στη μονοθεϊστική σκέψη (μία θεότητα) γίνεται απαίτηση για αποκλειστική συμμαχία, η οποία απειλεί με τη βία του αποκλεισμού. Όταν αυτή η αντίληψη μεταφράζεται σε κοσμικό σχηματισμό λαών - ένα έθνος υπό την προστασία του Θεού- γίνεται περισσότερο απειλή παρά πηγή σιγουριάς». Ο μονοθεϊσμός φαίνεται να εντείνει τη βία στη θρησκεία, επειδή μετατρέπει τη θυσία σε αυτοθυσία, μεταστοιχειώνει τη ζωοθυσία σε ανθρωποθυσία και οξύνει την επιθετικότητα των πιστών εναντίον των απίστων με τη νομιμοποίηση της αποκλειστικότητας και της μοναδικότητας του θείου.

Οι τρεις μονοθεϊσμοί αναγνωρίζουν τον πατέρα του Ισαάκ ως κοινό πατριάρχη τους, γενάρχη της μονοθεϊστικής πίστης και προπάτορά τους. Δεν μένει αμφιβολία ότι η βία και η θρησκεία διασυνδέονται στενότατα κι εσώτατα. Ας σημειωθεί όμως ότι δεν ευθύνεται πρωταρχικά ή αποκλειστικά η θρησκεία για μια τέτοια οδυνηρή διασύνδεση με τη βία. Η κοινωνία είναι ο φυσικός αυτουργός της βίας, ενώ η θρησκεία παραμένει ο ηθικός συναυτουργός της. Η κοινωνία απαιτεί τον αυτοπεριορισμό και την αυτοθυσία των ορμών και των εγωιστικών απαιτήσεων του ατόμου προς όφελος της ομάδας.

Η ανεπαρκής ανταπόκριση του ανθρώπου στην κοινωνική απαίτηση για αυτοπαραίτησή του οδηγεί στη βίαιη επιβολή περιορισμών από το κοινωνικό σύνολο επάνω στο ανθρώπινο υποκείμενο δια μέσου δύο θεσμικών μηχανισμών, ενός επίγειου-οριζόντιου, που είναι το κράτος, και ενός επουράνιου-κατακόρυφου, που λέγεται θρησκεία. Δεν φαίνεται, στα δικά μου μάτια τουλάχιστον, να έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία η διάκριση των θρησκειών σε μονοθεϊστικές και πολυθεϊστικές, με την έννοια ότι ο μονοθεϊσμός φαντάζει βιαιότερος του πολυθεϊσμού. Και οι δύο αυτές ομαδοποιήσεις των θρησκευμάτων εδράζονται στη θυσία και κατά λογική συνέπεια τόσο ο μονοθεϊσμός όσο και ο πολυθεϊσμός ενέχονται στη βία εξίσου.

Άλλωστε, δεν έχει νόημα για τα θύματα της ιστορίας να αναρρωτιόμαστε ποιος δήμιος είναι βιαιότερος ή ποιος εκτελεστής μοιάζει ανώδυνος. Καμία θρησκεία δεν είναι αναίμακτη, όπως καμία επανάσταση δεν υπήρξε αναίμακτη, καμία εξέγερση δεν ήταν «βελούδινη» και καμία ανταρσία δεν έγινε ανώδυνα. Ας υπενθυμίσουμε την έκβαση της θυσίας του Αβραάμ και ας ευχηθούμε στο μέλλον οι μονοθεϊσμοί του Ισραήλ, της Εκκλησίας και του Ισλάμ να μιμηθούν το γενάρχη της πίστης τους. Ο Αβραάμ δεν ολοκλήρωσε την ανθρωποθυσία του μοναχογιού του, αθέτησε την υπόσχεσή του με την πρωτοβουλία του Θεού κι έτσι σώθηκε μια ψυχή, ο Ισαάκ, και γεννήθηκε μια ολότελα καινούργια πίστη, ο μονοθεϊσμός.

Μακάρι να συμβεί το ίδιο σήμερα και να επαναλαμβάνεται εσαεί στο μέλλον: η θυσία να γίνει αυτοθυσία, η πίστη να παραιτηθεί από τη βία και ο αντίποδάς της, δηλαδή ο έρωτας, να επικρατήσει ακολουθώντας την κληρονομιά του «θείου έρωτος», που αφθονεί στους μονοθεϊσμούς, δίνοντας εύχυμους καρπούς μέσα στην ιστορία. Η φιλοσοφία στην Ελλάδα, είχε ξεπεράσει τον πολυθεϊσμό (αναφέρομαι στο απόλυτο ΕΝ των Πυθαγορείων, την "ιδέα" του Αγαθού του Πλάτωνα που ταυτίζονταν με την έννοια του Θεού και όχι πολλαπλότητας Θεών). Οι ιδέες αυτές δεν γεννήθηκαν σε περιβάλλον βίας και τρομοκρατίας, αλλά ελεύθερης και δημιουργικής σκέψης.

Η φιλοσοφία και η θρησκεία στην Ελλάδα συνυπήρχαν. Η πνευματική ελευθερία είναι ο φόβος και ο τρόμος του δογματισμού που θέλει τα πράγματα οροθετημένα, περιχαρακωμένα. Έτσι όταν μιλάμε για μονοθεϊσμό, δεν αναφερόμαστε στον ελεύθερο φιλοσοφικό μονοθεϊσμό αλλά στον δογματικό θρησκευτικό μονοθεϊσμό που έχει κατορθώσει να πείσει ότι έχει κατοχυρώσει μονοπωλιακά δικαιώματα επί του Θείου. Κοντολογίς, το κόπυράιτ... Ο μονοθεϊσμός έτσι όπως περιγράφεται, επινοήθηκε από τις πολιτικές, οικονομικές και εθνικές σκοπιμότητες των Ιουδαίων και όχι χάριν αναζήτησης της Αλήθειας.

Και λόγω ... των ημερών, ο Χριστός ήταν Διδάσκαλος και δεν έφτιαξε ο ίδιος καμμία θρησκεία. Αυτή η «παράλειψη» τακτοποιήθηκε από τους επιγόνους!